پس از ایجاد شبکه‌های کامپیوتری مثل اینترنت، مفهوم تجارت الکترونیک (Electronic Commerce) و مشاغل الکترونیک (E-Business) وارد حوزۀ کسب‌وکارها شد. این موضوع حتی بر اقتصاد نیز تأثیر گذاشت. اقتصاد دیجیتال مسئله‌ای بود که پس از پیدایش این پدیده رواج پیدا کرد. بسیاری از روش‌های کسب درآمد دستخوش تحولات شد به شکلی که امروزه مردم در دنیای متفاوتی زندگی می‌کنند. در این مقاله به این مفهوم نسبتاً جدید می‌پردازیم و با چارچوب‌ها، مزایا و محدودیت‌های آن آشنایی پیدا می‌کنیم. اگر قصد دارد وارد کسب‌وکارهای آنلاین شوید تا پایان با ما همراه شوید!
ساده‌ترین شکل تعریف تجارت الکترونیک به این صورت است: "به فرایند خرید، فروش، انتقال یا تبادل محصولات، خدمات یا اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری مثل اینترنت، تجارت الکترونیک (EC) گفته میشود." از دیدگاه‌های مختلفی می‌توان این اصطلاح را بررسی کرد. هرکدام از این زاویه دیدهای متعدد می‌توانند تعریف متفاوتی ارائه دهند. به‌عنوان‌مثال از دید آموزشی، تجارت الکترونیک همان چیزی است که امکان یادگیری Online را فراهم می‌سازد. این مسئله کمک می‌کند تا آموزش در مدارس، دانشگاه‌ها و سازمان‌های تجاری میسر شود.
نهادهای ارائه‌دهندة خدمات از این ابزار مؤثر در جهت اهداف دولت‌ها، مؤسسات، مصرف‌کنندگان و مدیران بهره می‌گیرند. Electronic Commerce هزینۀ خدمات را کاهش داده و درعین‌حال باعث افزایش کیفیت خدمات و تسریع در زمان تحویل میشود. از دید جامعه، چه جامعۀ یک کشور یا جامعۀ کارمندان یک سازمان، EC محلی برای گردهمایی افراد برای انجام معاملات و همکاری است.
EC ابعاد گسترده‌ای دارد. تجارت سنتی صرفاً به محصول فیزیکی محدود میشود اما در تجارت الکترونیک ما محصولات دیجیتال نیز داریم. به‌عنوان‌مثال شارژ سیم‌کارت اعتباری از طریق روش شارژ مستقیم یا خرید کتاب الکترونیک نمونه‌ای از محصولات دیجیتالی هستند. در تجارت الکترونیک گاه حتی واسطه‌ها نیز به شکل دیجیتالی هستند. شما همیشه لازم نیست که با یک مسئول فروش که پشت میز نشسته است طرف شوید؛ گاهی یک اپلیکیشن یا سایت تمام این کارها را انجام می‌دهد.
گسترۀ تجارت الکترونیک بسیار متنوع است و کاربردهای مختلف آن فعالیت‌ها، واحدهای سازمانی و فناوری زیادی را در بر می‌گیرد. این کاربردها می‌توانند شامل بازاریابی، عملیات بانکی، خریدهای اینترنتی، تجارت سیار و... باشند. زیرساخت قوی و پنج عامل کلیدی پشتیبان کاربردهای متنوع EC هستند.
زیرساخت‌هایی که تجارت الکترونیک بر پایة آنها استوار است عبارت‌اند از:
به‌غیراز این‌ها پنج عامل دیگر نیز در تشکیل چارچوب EC نقش دارند. این پنج عامل مردم، تدابیر عمومی، بازاریابی، خدمات پشتیبانی و شرکای تجاری هستند. منظور از مردم تمامی فروشندگان، خریداران، متخصصین و سایر کارمندان است. تدابیر عمومی یعنی همان قوانین حقوقی که برای فعالیت‌های بازرگانی خطوط قرمز را مشخص می‌کند. بازاریابی و تبلیغات عامل مهمی در شناسایی محصول به مشتریان هستند. پشتیبانی و ضمانت چیزی است که موجب اطمینان و اعتماد مشتری میشود. در نهایت داشتن شریک یا شرکای تجاری یک امر بدیهی در هر کسب‌وکاری است و مشاغل آنلاین نیز در این امر مستثنی نیستند. همۀ این موارد در کنار هم همان چیزی است که از آن تحت عنوان چارچوب تجارت الکترونیک یاد می‌کنند.
دو فاکتوری که در طبقه‌بندی تجارت الکترونیک دخیل هستند یکی ماهیت معاملات و دیگری ارتباطات اعضای تجاری است. دسته‌بندی‌های زیادی می‌توان برای این موضوع در نظر گرفت. در این بخش تنها رایج‌ترین آنها را نام می‌بریم.
تمام اعضای این دسته تجار یا سازمان‌های تجاری هستند. به‌عنوان‌مثال یک شرکت سازنده لپ‌تاپ را در نظر بگیرید که با تولیدکنندگان قطعات کامپیوتری در ارتباط است. آمارها نشان می‌دهد که بیش از 85% تجارت الکترونیک به این شکل انجام میشود.
این مدل شامل معاملات خرده‌فروشی محصول یا خدمات از طریق تجار به خریداران است. خریدار همان مشتری یا مصرف‌کننده محصول است. از مهم‌ترین شرکت‌ها در این زمینه می‌توان به Amazon اشاره کرد.
برعکس حالت قبل است. چنین روشی زمانی رخ می‌دهد که افراد از طریق اینترنت برای فروش محصول یا خدمات به سازمان‌ها اقدام نمایند. سازمان‌ها ازآن‌جهت به این دسته از معاملات علاقه‌مند هستند که می‌خواهند از خدمات یا محصولات با قیمت پایین‌تری برخوردار شوند.
حالتی است که در آن مصرف‌کنندگان مستقیماً با یکدیگر در ارتباط هستند. در اینجا تعداد واسطه‌ها به حداقل می‌رسد. مشابه این نوع روش را در ایران باید از طریق اپلیکیشن دیوار دیده باشید. جایی که مصرف‌کننده کالاهای مختلف خود را برای عرضه تبلیغ می‌کند و معاملات به‌صورت حضوری و غیرحضوری انجام میشود.
شاید در سال‌های اخیر به دلیل شیوع بیماری واگیردار این موضوع اهمیت بیشتری پیدا کرده باشد. آموزش مجازی و یادگیری Online یکی دیگر از محورهای تجارت الکترونیک است. هرچند مدارس و دانشگاه‌ها نیز از تکنیک‌های آن بهره‌مند می‌شوند. بسته‌های آموزشی متنوع مؤسسه‌های غیرانتفاعی و خصوصی اما اصلی‌ترین مسئله در این مورد به شمار می‌رود. این مؤسسات که به‌نوعی جزو مشاغل الکترونیک نیز هستند برای ارائه خدمات از EC بهره می‌گیرند.
مشاغل الکترونیک از مدل‌های مختلفی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. انتخاب نوع مدل برخی اوقات به نوع فعالیت نیز وابسته است. چند نمونه از این مدل‌ها را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
رایج‌ترین مدل فروش محصول یا خدمات به شکل Online است. در این مدل، مشتری قادر است مستقیماً از تولیدکننده خرید کند. به‌این‌ترتیب واسطه‌ها و فروشگاه‌های فیزیکی حذف می‌شوند و مشتری لازم نیست از خرده‌فروش خرید کند. این امر شبکۀ توزیع را نیز کارآمدتر خواهد کرد. به‌خصوص اگر محصول یا خدمات به‌صورت دیجیتالی قابل‌عرضه باشد، استفاده از چنین مدلی بسیار سودمند است.
از این مدل تحت عنوان مدل موتور جستجو نیز نام می‌برند. روند کار به این صورت است که مشتری نیاز خود را مشخص و به شرکت واسطه اعلام می‌کند. شرکت واسطه در پایگاه داده خود جستجو کرده و پایین‌ترین قیمت را می‌یابد. با اعلام پایین‌ترین قیمت، مشتری مدت‌زمان محدودی فرصت دارد تا پیشنهاد ویژه را پذیرفته یا آن را رد کند. گونۀ دیگری از این مدل به این شکل است که مشتری پس از مشخص ساختن نیاز خود، چندین پیشنهاد دریافت خواهد کرد. او می‌تواند از بین این پیشنهادها آن موردی را که سودمندتر است انتخاب کند.
یک مدل بسیار معمول که در دنیای واقعی هم به‌کرات مورد استفاده قرار می‌گیرد. تجارت الکترونیک نیز در فضای مجازی آن را پیاده‌سازی کرده است. خرید عمده یا تعداد بالا اغلب اوقات شامل تخفیف میشود. در اینجا یک نوآوری نیز وجود دارد. گاه یک شخص ثالث سفارش‌های کوچک افراد و مؤسسات کوچک یا متوسط را یافته و آنها را گردآوری می‌کند. وقتی تعداد سفارش‌ها زیاد شد این واسطه پس از انجام مذاکره، معامله را با پایین‌ترین قیمت انجام می‌دهد. در نتیجه تمام افراد از تخفیف برخوردار می‌شوند.
سفارشی‌سازی محصول یا خدمات به این معناست که محصول یا خدمات مطابق با نیاز خریدار تولید شود. با اینکه این روش یک نوآوری به‌حساب نمی‌آید ولی دنیای Online نکات جدیدی به آن افزوده است. با کمک EC اقلام با قیمتی به دست مشتری می‌رسد که چندان تفاوتی با موارد غیر اختصاصی ندارد. بعضی اوقات به‌کارگرفتن این مدل می‌تواند حتی هزینه‌های انبارداری را هم کاهش بدهد.
مزایایی که تجارت الکترونیک دارد هم مربوط به سازمان‌ها و هم مربوط به مصرف‌کنندگان است. اولین و بدیهی‌ترین مزیتی که سازمان‌ها از آن برخوردار خواهند شد دسترسی جهانی است. مشاغل الکترونیک با کمک EC می‌توانند بازارهای معمولی را به ملی و بین‌المللی تبدیل کنند. کاهش هزینه‌ها مزیت دیگری است که کسب‌وکارها از آن برخوردار خواهند شد. با داشتن یک سایت یا اپلیکیشن ساعات کار نیز افزایش می‌یابد چرا که سایت هیچگاه تعطیل نمی‌شود. بهبود روابط با مشتریان از جمله عواملی است که تأثیر به سزایی بر فروش دارد و از طریق EC امکانپذیر است.
در سمت دیگر مشتریان قرار دارند. مشتریان با وجود تجارت الکترونیک به‌صورت بیست‌وچهارساعته و تمام روزهای سال می‌توانند خرید خود را انجام دهند. قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان پایین خواهد آمد و امکان مقایسۀ قیمت‌ها وجود دارد. ارسال بلادرنگ به‌ویژه برای محصولات دیجیتال امکانپذیر است. گستردگی محصولات به مصرف‌کنندگان قدرت انتخاب بیشتری می‌دهد تا بتوانند از میان مارک‌های مختلف آنچه می‌پسندند انتخاب کنند.
همۀ این موارد تنها بخش کوچکی از مزیت‌های موجود در EC است. اگر بخواهیم بیشتر توضیح بدهیم، نیاز به یک مقاله مفصل‌تر داریم.
مثل هر کسب‌وکاری، EC نیز با محدودیت‌هایی روبرو است. گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی است که نشان می‌دهد امکان غلبه بر این موانع وجود دارد یا خیر.
یکی از چیزهایی که در تجارت الکترونیک باید به آن توجه کنیم اینترنت است. پهنای باند فعلی برای ارتباطات و تجارت سیار به‌هیچ‌عنوان کافی نیست. در کنار این مورد دسترسی به اینترنت و گران بودن هزینۀ آن هنوز می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. فراموش نکنید ابزارهای طراحی سایت و نرم‌افزار همچنان درحال‌رشد و تکامل هستند. به همین خاطر هنوز محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.
یک بعد دیگر مردم هستند. هنوز بسیاری از افراد نسبت به انجام معامله‌ای که روی کاغذ منعقد نشده است دید بدبینانه دارند. کلاهبرداران Online تأثیر زیادی بر این بی‌اعتمادی می‌گذارند. قوانین دولتی و بین‌المللی از طرف دیگر تداخلاتی ایجاد می‌کند. نگرانی در مورد افشای اطلاعات محرمانه کماکان وجود دارد. عدم آشنایی با این نوع تجارت مانع دیگری است که باعث بی‌میلی افراد برای ورود به این حوزه میشود.
با وجود محدودیت‌ها، جذابیت تجارت الکترونیک خیلی از مشاغل را متقاعد کرده تا تردیدها را کنار بگذارند و وارد این عرصه شوند. اگر شما نیز پس از خواندن این مقاله تمایل پیدا کرده‌اید که کسب‌وکار خود را در فضای مجازی گسترش دهید با گروه شاخه تماس بگیرید. تیم ما با ارائۀ خدمات طراحی سایت و SEO (که از موارد ضروری برای کسب‌وکارهای اینترنتی هستند.) در این مسیر همراه شما خواهد بود. کارشناسان ما در واحد مشاوره پاسخگوی سؤالات شما پیرامون جزئیات کار هستند.